Ιστορια της Γεφυρας

Το έθιμο της "μπάμπως" - Ο κυρίαρχος ρόλος των γυναικών - Η σχέση με τα αρχαιοελληνικά Θεσμοφόρια -

Στη Θράκη γιορτάζεται σήμερα ένα από τα χαρακτηριστικότερα έθιμα της περιοχής, αυτό της "Ημέρας της μπάμπως", δηλαδή, μέρα της γριάς όπου κυρίαρχο ρόλο έχουν οι γυναίκες. Ονομάζεται επίσης "Βρεξούδια" και μετέπειτα μετονομάστηκε σε "Ημέρα της Γυναικοκρατίας" "Μπάμπω" είναι η ηλικιωμένη γυναίκα ή η μαμή.

Το έθιμο αυτό τελείτο στη Βόρεια και την Ανατολική Θράκη, απ' όπου οι πρόσφυγες το μετέφεραν στις νέες τους πατρίδες. Οι πρόσφυγες από τη Βουλγαρία, το έλεγαν "Μπάμπω Ντεν", από την Τουρκία "Μπάμπου Γκιουνού", ενώ όσοι ήρθαν από τα παράλια του Πύργου (Μεσημβίας Σουζόπολη), το έλεγαν "Μπαμπώτερα".

Το έθιμο αυτό τελείται πάντα στις 8 Ιανουαρίου, εορτή της Αγίας Δομνίκης, ή Δόμνης. Σκοπός είναι να τιμηθεί η γιαγιά, η οποία συνέβαλε στη γέννα των παιδιών. Η γιαγιά στην αρχαιότητα λεγόταν μάμμη και ως έμπειρη στη ζωή, ήταν αυτή που με τη σοφία και την πείρα της βοηθούσε τις έγκυες στη γέννα. Έτσι με το πέρασμα των χρόνων, η μάμμη με τη μετάθεση του τόνου έγινε μαμή και από γιαγιά απέκτησε τη σημασία της μαίας.

Στους Κήπους και σε άλλα χωριά της περιοχής (Γεμιστή, Πέπλος και Βρυσούλα) όπως και στις Σέρρες όπου εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες, το έθιμο γίνεται με την εξής λειτουργικότητα:

Στην περιοχή των Κήπων, Πέπλου και Γεμιστής το μπαϊράκι ήρθε από το Χάραλα-Γκιονί, από την απέναντι όχθη του Έβρου. Ήταν ένας σταυρός από ξύλο κρανιάς, στις άκρες του μυτερός και με 3 μήλα που συμβόλιζαν τη γονιμότητα. Στην κεφαλή του σταυρού τοποθετούσαν ματσάκι με βασιλικό, ένα άσπρο μαντήλι, σύμβολο αγνότητας και ένα κόκκινο μαντήλι, για να διώχνει το κακό. Κρεμούσαν και ένα ρόδι, μάλιστα υπήρχε η αντίληψη επί Τουρκοκρατίας ότι όσοι ήταν οι σπόροι του ροδιού τόσοι ήταν και οι Χριστιανοί στην περιοχή. Κρεμούσαν επίσης και καλαμπόκι, που “σκάει” στη φωτιά, επειδή πίστευαν ότι έτσι θα “σκάσει” κάποια στιγμή και η Επανάσταση.

Όλα τα παραπάνω έπρεπε να καλύπτουν το σταυρό, για να μην τον δουν οι Τούρκοι, καθώς μάλιστα ο σταυρός την ημέρα αυτή έμπαινε σε όλα τα σπίτια των Χριστιανών και κατά κάποιο τρόπο τα “άγιαζε”.

Πρωί-πρωί η γκάιντα σήμαινε συναγερμό και όλες οι παντρεμένες του χωριού άρχιζαν να συγκεντρώνονται στο σπίτι της μαμής με δώρα και ένα κομμάτι σαπούνι: μ' αυτό έπλεναν τα χέρια της μαμής κι ύστερα τα φιλούσαν. Επίσης χρησιμοποιούσαν και το βασιλικό, τη σκούπιζαν με μια πετσέτα, της φιλούσαν το χέρι και της έδιναν λεφτά, πράσα, πίτες (μπουγάτσα της Μπάμπως) και μαγειρευτό λάχανο με σιτάρι. Τότε η μπάμπω εύχεται καλλιτεκνία.

Το ντύσιμο της μπάμπως γίνεται με τελετουργικό τρόπο, όσο οι οργανοπαίκτες περιμένουν στην αυλή. Τέλος της δίνουν το Μπαϊράκι και ξεκινά η κυριαρχία των γυναικών...

Το έθιμο, σύμφωνα με την ελληνική λαογραφία έχει αρχαιοελληνική προέλευση και είναι το αντίστοιχο για "Θεσμοφόρια", όταν οι γυναίκες επικαλούνταν γονιμότητα, τα οποία ωστόσο διοργανώνονταν μεταξύ Οκτωβρίου και Νοεμβρίου.

Επίσης, αντιστοιχούν στα Αλώα, που γίνονταν την ίδια εποχή, αρχές Ιανουαρίου, και πρόκειται για αρχαία τρισυπόστατη αγροτική εορτή των αρχαίων Ελλήνων της Αττικής. Διοργανωνόταν προς τιμή της θεάς Δήμητρας, της «Αλωαίης» (θεότητα των καρπών της Γης), του Διονύσου, (θεού της αμπέλου και του οίνου) και του θεού Ποσειδώνα του καλούμενου «Φυταλμίου». Η πρωθιέρεια είχε το προνόμιο να παρουσιάζει τα δώρα (τάματα) και μόνη δε αυτή να μυεί τις υπό μύηση.

Λέγεται ότι οι γυναίκες πορεύονταν τραγουδώντας άσεμνα τραγούδια, ενώ στα τραπέζια τους είχαν πολύ κρασί και ομοιώματα "φαλλών".

Επίσης, τις ημέρες των Χριστουγέννων, ιδιαίτερα προσφιλές έθιμο σε περιοχές που έχουν έρθει πρόσφυγες από την Ανατολική Ρωμυλία  είναι το «Κόλιντα Μπάμπω», που σημαίνει «σφάζουν γιαγιά». Σύμφωνα με το έθιμο, οι κάτοικοι μιας περιοχής ανάβουν φωτιές και φωνάζουν «Κόλιντα Μπάμπω» για να μάθουν οι άνθρωποι για τη σφαγή του Ηρώδη και να προστατευτούν. Πρόκειται όμως, ουσιαστικά, για κάλαντα που ψάλλονται άλλοτε από παιδιά, άλλοτε από νέους, άλλοτε από ηλικιωμένους.

Να σημειωθεί ότι η "μπάμπω" είναι και ένα θρακιώτικο έδεσμα, που είναι το έντερο του γουρουνιού γεμιστό με κρέας, ρύζι και μπαχαρικά.

Με πληροφορίες από e-evros.gr, ΑΠΕ-ΜΠΕ, Βικιπαίδεια, Σύλογος Απανταχού Κηπιωτες Έβρου, enikos.gr  φωτό,  Γαβριήλ Καραγεωργιαδη